Ο γραμματισμός στα ΜΜΕ αποτελεί ένα απαραίτητο εφόδιο για την προετοιμασία των πολιτών να πλοηγηθούν σε αυτό το περίπλοκο περιβάλλον. Για τους πολίτες οι οποίοι περνούν την τρίτη ηλικία, η ανάγκη αυτή είναι ακόμη πιο έντονη, καθώς συχνά αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα εμπόδια όπως η έλλειψη εξοικείωσης με την τεχνολογία, ο φόβος για τις διαδικτυακές απάτες και η δυσκολία πρόσβασης σε αξιόπιστες πληροφορίες καθώς και η επαλήθευση. Το έργο MELISE: Γραμματισμός στα Μέσα για Πολίτες Τρίτης Ηλικίας στην Ευρώπη, που αποτελεί μέρος της πρωτοβουλίας Erasmus+, αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις προωθώντας τον γραμματισμό στα μέσα για ηλικιωμένους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με εταίρους από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία και την Ισπανία, το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών πόρων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των πολιτών τρίτης ηλικίας, διασφαλίζοντας ότι μπορούν να συμμετέχουν πλήρως και με ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο.
Το Ψηφιακό Χάσμα και οι Προκλήσεις για τους Πολίτες Τρίτης Ηλικίας στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι πολίτες τρίτης ηλικίας αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις σχετικά με τον ψηφιακό γραμματισμό. Σύμφωνα με τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) 2023, μόνο το 51% του ελληνικού πληθυσμού διαθέτει βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Μεταξύ των ηλικιωμένων, το ποσοστό αυτό είναι ακόμα χαμηλότερο, γεγονός που αντικατοπτρίζει το ευρύτερο ψηφιακό χάσμα. Καθώς οι ψηφιακές τεχνολογίες γίνονται αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας, οι ηλικιωμένοι χωρίς αυτές τις δεξιότητες κινδυνεύουν να απομονωθούν και να περιθωριοποιηθούν, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η κοινωνική τους συμμετοχή και η ψυχική τους υγεία.
Εκτός από αυτές τις τεχνολογικές προκλήσεις, συχνά γίνονται στόχος διαδικτυακών απατών και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση. Πολλοί είναι οιλικιωμένοι οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ψηφιακά εργαλεία που απαιτούνται για την επαλήθευση της αυθεντικότητας των πληροφοριών ή την προστασία της ιδιωτικής τους ζωής στο διαδίκτυο. Αυτή η έλλειψη ψηφιακού γραμματισμού υπονομεύει όχι μόνο την εμπιστοσύνη τους στη χρήση των ψηφιακών πλατφορμών, αλλά αυξάνει και τον κίνδυνο να πέσουν θύματα απάτης ή παραπληροφόρησης.
Ο Ρόλος της Ελλάδας στο Πρόγραμμα MELISE
Η συμμετοχή της Ελλάδας στο πρόγραμμα MELISE αντικατοπτρίζει τη δέσμευσή της να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις. Ελληνικοί φορείς, υπό την καθοδήγηση οργανισμών όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διασφάλιση ότι οι πολίτες τρίτης ηλικίας θα αποκτήσουν τις αναγκαίες δεξιότητες γραμματισμού στα μέσα για να ευημερήσουν στην ψηφιακή εποχή.
Το πρόγραμμα MELISE στοχεύει στη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος μέσω της ανάπτυξης εκπαιδευτικού περιεχομένου που θα είναι προσβάσιμο και φιλικό προς τους πολίτες τρίτης ηλικίας. Η συμβολή της Ελλάδας σκιαγραφείται από την έμφαση θα δοθεί στα εξής:
- Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Υλικό: Η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού που θα είναι εύκολα κατανοητό και προσβάσιμο στους ηλικιωμένους. Το υλικό αυτό θα καλύπτει βασικά θέματα όπως η χρήση ψηφιακών συσκευών, η πλοήγηση στο διαδίκτυο και η προστασία από διαδικτυακές απάτες. Η εκπαίδευση θα δίνει έμφαση στη χρήση εργαλείων όπως τα κοινωνικά μέσα, οι πλατφόρμες μηνυμάτων και οι διαδικτυακές ειδήσεις.
- Αύξηση Ψηφιακής Αυτοπεποίθησης: Ένα σημαντικό στοιχείο της ελληνικής συνεισφοράς στο πρόγραμμα MELISE είναι η ενίσχυση της ψηφιακής αυτοπεποίθησης των ηλικιωμένων. Πολλοί ηλικιωμένοι διστάζουν να ασχοληθούν με τα ψηφιακά εργαλεία λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης ή φόβου μήπως κάνουν λάθη. Μέσω βιωματικών εργαστηρίων και εκπαίδευσης, το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάπτυξη της άνεσής τους με την τεχνολογία, επιτρέποντάς τους να χρησιμοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα.
- Πρόληψη Παραπληροφόρησης και Απατών: Ειδικος ρόλος του Εργαστηρίου Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας, της συμβολής του ΑΠΘ και κατά συνέπεια της Ελλάδας είναι η έμφαση στον κριτικό γραμματισμό στα μέσα, βοηθώντας τους ηλικιωμένους να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση και να αποφεύγουν διαδικτυακές απάτες. Στην ψηφιακή εποχή, οι ηλικιωμένοι εκτίθενται συχνά σε παραπλανητικές πληροφορίες που μπορούν να έχουν σοβαρές συνέπειες. Μέσω του MELISE, το Διεθνές Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας αποσκοπεί στην εκπαίδευση των πολιτών τρίτης ηλικίας θέτοντας τις βάσεις ώστε να παρέχει την δυνατότητα για τον τρόπο αξιολόγησης της αξιοπιστίας των διαδικτυακών περιεχομένων.
- Συνεργασία με Κρίσιμους Φορείς: Ελληνικά πανεπιστήμια και ΜΚΟ συνεργάζονται με δημόσιους και ιδιωτικούς εταίρους για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων προγραμμάτων γραμματισμού στα μέσα. Το Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συμβάλλει ήδη, ενσωματώνοντας τον γραμματισμό στα μέσα με τη δημοσιογραφία ειρήνης, βοηθώντας τους συμμετέχοντες να αναλύουν κριτικά τα μέσα ενημέρωσης και να αναγνωρίζουν την προκατάληψη και την παραπληροφόρηση.
- Πλατφόρμες Ψηφιακής Εκπαίδευσης: Η κατανόηση και η χρήση ήδη υπάρχοντωνι ψηφιακών πλατφορμών όπως η Ψηφιακή Ακαδημία Πολιτών, που προσφέρει δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα για μια σειρά θεμάτων, από βασικές ψηφιακές δεξιότητες μέχρι πιο προχωρημένο γραμματισμό στα μέσα θα αξιοποιηθεί για να προσφέρει στους ηλικιωμένους κεντρική πρόσβαση σε πόρους και εκπαιδευτικό υλικό.
Πρωτοβουλίες Γραμματισμού στα Μέσα στην Ελλάδα
Η Ελλάδα έχει ήδη σημειώσει σημαντική πρόοδο στην προώθηση του γραμματισμού στα μέσα, αν και παραμένουν κενά, ιδιαίτερα στην εξυπηρέτηση των πολιτών τρίτης ηλικίας. Η Εθνική Ψηφιακή Ακαδημία προσφέρει διαδικτυακά μαθήματα, ενώ το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου παρέχει εκπαιδευτικό υλικό για την προστασία από διαδικτυακές απειλές. Ωστόσο, αυτά τα προγράμματα δεν είναι πάντα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ηλικιωμένων, και εδώ έρχεται να καλύψει το κενό το MELISE.
Ένα από τα κύρια προβλήματα στην Ελλάδα είναι η ασυνεπής ενσωμάτωση του γραμματισμού στα μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα. Παρότι η ψηφιακή εκπαίδευση ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στα σχολικά προγράμματα, υπάρχει ακόμα έλλειψη τυποποιημένης εκπαίδευσης για τους εκπαιδευτικούς.
Το Μέλλον: Η Συμβολή της Ελλάδας στο MELISE
Κοιτάζοντας μπροστά, η συμβολή της Ελλάδας στο πρόγραμμα MELISE θα επικεντρωθεί στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημίων, ΜΚΟ και δημόσιων φορέων, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες τρίτης ηλικίας θα έχουν πρόσβαση σε ποιοτική, προσαρμοσμένη καθώς και καινοτόμα εκπαίδευση γραμματισμού στα μέσα. Το Διεθνές Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας και άλλοι εταίροι θα ηγηθούν των προσπαθειών για τη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων που όχι μόνο θα διδάσκουν ψηφιακές δεξιότητες, αλλά θα προάγουν και τον κριτικό γραμματισμό υπό προϋποθέσεις πρώτης ανάγκης για την προάσπιση δημοκρατικών αγαθών και συνοχής της κοινωνίας ισότητας.
Συμμετέχοντας στο MELISE, η Ελλάδα συμβάλλει σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή προσπάθεια για τη μείωση του ψηφιακού χάσματος και τη διασφάλιση ότι οι πολίτες τρίτης ηλικίας δεν θα μείνουν πίσω στην ψηφιακή εποχή. Το έργο αυτό θα ενισχύσει τις δυνατότητες των ηλικιωμένων να ασχοληθούν με τα ψηφιακά μέσα και θα τους ενθαρρύνει να συμμετέχουν ενεργά στις κοινότητές τους, βελτιώνοντας τόσο τον ψηφιακό τους γραμματισμό όσο και την ποιότητα ζωής τους.
Συνοψίζοντας, το έργο MELISE αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την κάλυψη των αναγκών γραμματισμού στα μέσα για τους πολίτες τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα. Μέσω στοχευμένων προγραμμάτων, εξατομικευμένου εκπαιδευτικού περιεχομένου και συνεργασίας με φορείς, η Ελλάδα είναι σε θέση να διασφαλίσει ότι οι ηλικιωμένοι πολίτες θα αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να πλοηγηθούν με ασφάλεια και αυτοπεποίθηση στον ψηφιακό κόσμο.
* του Γιώργου Καραγιώργου